پیشگفتار:
این اولین نوشته‌ای است که می‌خواهم منتشر کنم. به این مساله فکر می‌کنم که آیا باید وسواس داشته باشم یا نه؟ قاعدتا نوشتن در زمینه‌هایی که در تفرق قرار است به آنها پرداخته شود، ذاتا نیازمند وسواس است، حالا اولین نوشته هم باشد که دیگر بدتر!
از این موضوع که بگذریم، چرا محتوای اولین نوشته به “تعریف علم” اختصاص دارد!؟ در واقع در تلاش هستم که قبل از بیان هر مطلب، پایه‌های موردنیاز آن را (تا آنجا که مقدور است) بیان کنم، تا درک آن مبحث راحت بوده و خواننده نیاز به جستجوی بیشتر نداشته باشد.
در این راستا، هر مطلبی را که خواستم به عنوان اولین نوشته انتخاب کنم به پیش‌نیازی احتیاج داشت، عقب‌تر و عقب‌تر آمدم! تا به این عنوان رسیدم! البته باز به نظر باید عقب‌تر می‌رفتم و مطلب اول را “تعریف دانش” قرار می‌دادم، اما کمی که در مورد آن مطالعه کردم، دیدم که “تعریف دانش” واقعا سخت است! لذا از همین “تعریف علم” شروع می‌کنم! انشاءالله در ادامه اگر قسمت شد نوشته‌ای را به آن اختصاص خواهم داد.
نکات پیش از مطالعه
- اولین مساله‌ای که با آن مواجه بوده‌ام: این که چگونه تعریف علم را به درستی به شما ارائه دهم؟ به نظرم رسید که بهترین کار جستجو در اینترنت و یافتن مطالبی در مراجع قابل اطمینان و ارائه آنها در اینجا است. لذا این نوشته (یعنی “تعریف علم”) را در چند بخش خدمت شما ارائه خواهم کرد و سعی می‌کنم هر بخش ترجمه‌ای از یک مطلب قابل استناد در این مورد باشد.
- یکی از کامل‌ترین مطالب در ارتباط با تعریف علم را در بخش اول نوشته‌ای با عنوان “علم” در ویکی‌پدیای انگلیسی (که لینک آن در انتها در بخش منبع آمده است) یافتم. متاسفانه صفحه فارسی متناظر آن ترجمه کاملی از این بخش مطلب انگلیسی ارائه نداده است. لذا به نظرم رسید بخش اول نوشته خود را به ترجمه کامل و تا حد امکان دقیق آن اختصاص دهم.
- کلمات هایلایت شده در متن زیر (همانگونه که در ویکی‌پدیا و سایت‌های دیگر هم به این شکل است) کلماتی هستند که خود نیاز به تعریف دارند، با کلیک بر روی آنها به صفحه انگلیسی متناظر با هر کلمه در ویکی‌پدیا راهنمایی خواهید شد.
تعریف علم (برگرفته از سایت ویکی‌پدیا)
علم یک فعالیت (یا تلاش و کوشش) سیستماتیک است که دانش را در شکل توضیحات و پیش‌بینی‌هایی قابل آزمایش درباره جهان، سازمان‌دهی‌کرده و بنا می‌کند.
ریشه واژه علم به همراه شکل دیگری از تعریف علم
مثالی از کاربرد ریشه واژه علم به همراه معادل انگلیسی آن
عمر علم ممکن است به اندازه عمر گونه انسان باشد، و برخی از شواهد باستان‌شناسی قدمت “استدلال علمی” را ده‌ها هزار سال نشان می‌دهند. قدیمی‌ترین سوابق نوشته‌شده در تاریخ علم از مصر باستان و بین‌النهرین حوالی 3000 تا 1200 سال پیش از میلاد مسیح می‌آیند. مشارکت‌های آنها در ریاضیات، ستاره‌شناسی و پزشکی بوده که به فلسفه طبیعی یونانیان، در بازه زمانی‌ای که آن را دوران کلاسیک می‌نامند، واره شده و آن را شکل داده است، که به موجب آن تلاش‌هایی رسمی (تلاش‌هایی نظام‌مند) صورت پذیرفت تا توضیحاتی از اتفاقات جهان فیزیکی (جهان ما) بر مبنای علل طبیعی فراهم آورده شود.
پس از سقوط امپراتوری رم غربی، دانش حاصل از ادراکات یونانیان از جهان در اروپای غربی در قرن‌های ابتدایی از قرون وسطی (سال‌های بین 400 تا 1000 میلادی) رو به زوال نهاد، در حالی که این دانش در جهان اسلام در طول عصر طلایی جهان اسلام حفظ گردید و همینطور بعدتر با تلاش‌های عالمان یونانی Byzantine که نسخه‌های خطی یونانی را در دوره رنسانس از امپراطوری در حال نابودی Byzantine به اروپای غربی آوردند.
بازیابی و جذب آثار یونان باستان و علوم حاصل از عصر طلایی جهان اسلام، در اروپایی غربی طی قرن‌های 10ام تا 13ام “فلسفه طبیعی” را احیاء نمود که بعدها به‌واسطه انقلاب علمی، که در اوایل قرن 16ام آغاز گردید، به ایده‌ها و کشفیاتی نو، جدا شده از رسوم و ادراکات پیشین یونانیان، تبدیل شد. روش علمی به زودی نقشی بزرگتر در خلق دانش ایفا نمود و در اوایل قرن 19ام بود که بسیاری از ویژگی‌های حرفه‌ای و سازمانی از علم، همزمان با تغییر “فلسفه طبیعی” به “علوم طبیعی”، شروع به شکل‌گیری نمودند.
علوم مدرن معمولا به 3 شاخه اصلی تقسیم می‌گردند: علوم طبیعی (مانند: زیست‌شناسی، شیمی و فیزیک) که جهان فیزیکی (دنیای ما) را مورد مطالعه قرار می‌دهد؛ علوم اجتماعی (مانند: اقتصاد، روانشناسی و جامعه‌شناسی) که افراد و جوامع را مورد مطالعه قرار می‌دهد و علوم صوری (مانند: منطق، ریاضیات و علوم کامپیوتر نظری) که سیستم‌های صوری را که اصول و قوانین بر آنها حکمرانی می‌کنند را مورد مطالعه قرار می‌دهند. اختلافی وجود دارد بر این اساس که آیا علوم صوری را می‌توان شاخه‌ای از علم دانست، زیرا این علوم بر شواهد تجربی اتکائی ندارند. علوم کاربردی نیز شاخه‌ای از علم می‌باشند که از دانش علمی برای دستیابی به اهداف عملی بهره می‌جویند مانند آنچه در مهندسی و پزشکی رخ می‌دهد.
دانش جدید در علم به‌واسطه تحقیقات دانشمندانی که کنجکاوی آنها درباره جهان انگیزه آنها بوده و رغبتی به حل مسائل دارند، توسعه می‌یابد. تحقیقات علمی معاصر به شدت مبتنی بر همکاری می‌باشد و معمولا توسط تیم‌هایی در آکادمی‌ها و موسسات تحقیقاتی، سازمان‌های دولتی و شرکت‌ها انجام می‌پذیرد. اثر عملی کارهای این مجموعه‌ها منجر به ظهور خط‌مشی‌های علم گردید که هدف این خط‌مشی‌های علم این است که با اولویت‌دادن به توسعه مبتنی بر اخلاقِ (چه فردی و چه اجتماعی) محصولات تجاری، تسلیحات، خدمات درمانی، زیرساخت‌های عمومی و محافظت از محیط زیست، روی فعالیت‌های علمی تاثیرگذار باشد.
جمع‌بندی
در این نوشته با موارد زیر روبرو شدیم:
- با تعریف علم (از نقطه نظر لغت و ریشه آن) آشنا شدیم.
- با تعریف علم (از نقطه نظر توصیفی) که برگرفته از ویکی‌پدیا بوده است آشنا شدیم.
- برای تعریف علم به تاریخچه آن نگاهی کوتاه انداختیم.
- با مهمترین شاخه‌های علم آشنا شدیم.
پسگفتار
در این بخش از این نوشته با “تعریف علم” برگرفته از سایت ویکی‌پدیا آشنا شدیم، انشاءالله در بخش بعدی “تعریف علم” از منبعی دیگر خدمت شما ارائه خواهد شد.
